ارایه ایهام

ایهام: آوردن کلمه یا عبارتی در شعر یا نوشته که دارای دو یا چند معنی باشد، اما فقط یکی از این معنا آشکارتر باشد به

عبارت دیگر در ایهام دو معنی نزدیک ودور وجود دارد که منظور شاعر یا نویسنده اغلب معنی دور است؛ مانند:

" گفتم غم تو دارم گفتا غمت سرآید             گفتم که ماه من شو گفتا اگر برآید "

در این بیت فعل "برآید"  به دو معنی به کار رفته است : 1- طلوع کند       2- امکان پذیر باشد.

" بی مهر ر̓خت ، روز مرا نور نمانده است          وز عمر مرا جز شب دیجور نمانده است "

در این بیت کلمه ی "مهر" به دو معنی به کار رفته است: 1- عشق و محبت         2- خورشید.

?  نکته ایهام زمانی صورت می گیرد که هردو معنی به ذهن بیاید ، یعنی یا از معنی نزدیک به معنی دور آن برسیم مانند بیت بالا که درنگاه اول واژه ی عشق و محبت به ذهن می آید اما نظر شاعر معنی دور آن " خورشید" است. یا این که گاهی هردو معنی قابل قبول است. درهرصورت هردو معنی درشکل گیری ایهام مؤثر هستند "دی می شد و گفتم صنما عهد به جای آر          گفتا غلطی خواجه دراین عهد وفا نیست " در این بیت واژه ی " عهد" هم در مصراع اول به کار رفته است هم در مصراع دوم . واژه ی "عهد" به دو معنی "پیمان و روزگار" است ؛ اما آرایه ی ایهام فقط در مصراع دوم وجود دارد ، زیرا هر دو معنی پیمان و روزگار از واژه ی عهد که در مصراع دوم است دریافت می شود. اگر به مصراع اول دقت کنیم متوجه می شویم که واژه ی عهد دراین مصراع فقط به معنی "عهد و پیمان" است ، بنابراین ایهامی شکل نمی گیرد.

?  نکته مهم اگر کلمه ای در فرهنگ لغت دارای دو معنی یا بیشتر باشد در صورتی درجمله یا بیت ایهام می سازد که دو معنی نزدیک و دور ازآن به دست بیاید نه یک معنی.

تست20: در همه ی گزینه ها آرایه ی ایهام به کار رفته است به جز ........

1)  چون شبنم اوفتاده بُدم پیش آفتاب                             مهرم به جان رسید و به عیـّوق بر شدم 2)  خواهی که سخت و سست جهان بر تو بگذرد              بگذار ز عهد سست و سخن های سخت خویش . 3)  عرضه کردم دو جهان بردل کار افتاده                            به جز از عشق تو باقی همه فانی دانست . 4)  برو طواف دلی کن که کعبه ی مخفی است                  که آن خلیل بنا کرد و این خدا خود ساخت .

پاسخ: گزینه 2 صحیح است. عهد دراین بیت به معنی "پیمان" به کار رفته است و ایهام به وجود نمی آورد.