ارایه حسن تعلیل

حسن تعلیل: یعنی، شاعر یا نویسنده، علتی را برای شعر یا سخن خود بیاورد که این علت واقعی نباشد ، یعنی در عالم

بیرون منطبق با عقل نباشد ، اما از لحاظ ادبی بسیار زیبا و دلپذیر است .

به این بیت دقت کنید:

" چرا خم گشته می گردند پیران جهان دیده           به زیر خاک می جویند ایام جوانی را "

در این شعر شاعر علت پیری را این می داند: از بس که به دنبال جوانی شان گشته اند قامتشان خمیده شد. حال آنکه

می دانیم این علت واقعی نیست اما بسیار شاعرنه است  ← حسن تعلیل

مثال دیگر :

" همه درگاه تو جویم ، همه از فضل تو پویم             همه توحید تو گویم که به توحید سزایی "

شاعر دراین بیت در مصراع دوم می گوید : ای خدا فقط تو را می پرستم به این علت که تنها تو سزاوار و شایسته ی پرستش

هستی. این علت واقعی است زیرا تنها خداوند شایسته ی پرستش است، بنابراین دراین بیت آرایه ی حسن تعلیل وجود ندارد

?  نکته گاهی آرایه ی حسن تعلیل با بعضی از نشانه های ظاهری مانند: زیرا ،که، (به این علت) ، ازآن و ....  همراه می شود؛ مانند: "از آن " مرد دانا زبان دوخته است           که بیند که شمع از زبان سوخته است " برای سکوت مرد دانا علتی غیر واقعی آورده شد. ( علت غیر واقعی : سوختن زبان شمع )

گاهی هم این نشانه‌ها همراه آرایه‌ی حسن تعلیل وجود ندارد ؛ مانند :

" تویی بهانه ی آن ابرها که می گریند                بیا که صاف شود این هوای بارانی "

برای گریه ی ابرها دلیل غیرواقعی آورده شد . ( علت غیر واقعی: بهانه ی تو )

یادآوری : دقت کنیم که علت باید غیر واقعی باشد تا این که آرایه ی حسن تعلیل به وجود آید.

تست24: در کدام گزینه آرایه ی حسن تعلیل وجود ندارد؟

1)  دل عالمی بسوزی چو عذار بر فروزی                 تو از این چه سود داری که نمی کنی مدارا 2) بشکن دل بی نوای ما را ای دوست                  این ساز شکسته اش خوش آهنگ تر است. 3)  بنالد جامه چون از هم بدری                           بگرید رز چو شاخ او ببری 4)  چو سرو از راستی برزد علم را                         ندید اندر جهان تاراج غم را

پاسخ: گزینه 1 صحیح است.

در این گزینه علتی به کار نرفته است .