چگونگی ساخت حوضهای رضا میمند

ابتدا چاله أی به ابعاد 22 در ۵/3 متر و عمق 2 متر در زمین حفر کرده اند سپس با سنگ و ملات ساروج  دور این چاله را دیوار کرده اند. برای درست کردن ساروج از شیر بجای آب ملات مورد نظر استفاده کرده اندو به آن مقداری سفیده تخم مرغ همراه با خاکستر و گُل نی یا سبوس جو و آهک افزوده اند . با همین ملات سقف حوض را با سنگهای گرد رودخانه به صورت ضربی( قوس دار ) زده اند و کف وجداره های داخلی حوض را اندود کرده اند. این لایه مانع از نفوذ آب به بیرون می شود . در فاصله پنج متری از دهانه حوض در یک گوشه سوراخ دیگری جهت خروج آب اضافی پس از پر شدن حوض در نظر گرفته اند. آب رودخانه ابتدا به یک حوضچهْ رو باز که در نزدیکی حوض قرار دارد هدایت شده و پس از پر شدن این حوضچه گل و لای آب رودخانه ته نشین می شود و سپس آب وارد حوض می گردد این حوض دارای یک درب ورودی به پهنای 70 و ارتفاع 120 سانتی متر از سطح زمین می باشد که از این درب تا کف حوض پنج پله به ترتیب به ارتفاعهای (20-۵0-۴0-۴۰-۴0) وجود دارد که جهت برداشتن آب از داخل حوض از آنها استفاده می شود. در این منطقه پنج آغال وجود دارد که در گذشته آب مصرفی خود را از این حوضها فراهم می کرده اند. که بر حسب مکان آغال ها ایلیاتها از فاصله 2 الی ۵ کیلومتری برای بردن آب با الاغ به این حوض ها می آمده اند. آنها آب مصرفی خود را در مشکهای مخصوص آب که در اصطلاح محلی به آن (مَشکِو) گفته میشود یا در پارچ که به آن( قُمقُمه) می گویند، می ریخته اند و به آغال خود می برده اند. برای سرد نگه داشتن آب از مشکو استفاده می شود.

حریم روستای میمند

حریم مجموعه، در سال ۱۳۸۱ خورشیدی تعیین گردیده است اما نیاز به بازبینی دارد. تعیین حریم این منظومه کار دشواری است زیرا تک تک اقامتگاه اعم از آغل، آبادی و دستکند‌ها، همچنین دیگر آثار طبیعی، تاریخی و باستانی به صورت پراکنده در محدود ۱۲۰۰۰ هکتاری قرار گرفته‌اند؛ علاوه بر این در حوزه فرهنگی ۳۰۰۰۰ هکتاری، آثار تاریخی و باستانی از جمله معماری دستکند به چشم می خورد که بسیار حائز اهمیت بوده و نباید نادیده گرفته شوند. بنابراین تعیین حریم منظومه میمند، امری است بسیار پیچیده که نیازمند بحث وبررسی‌های بیشتری است.

وضعیت معابر میمند

روستا شامل یک جاده‌ی دسترسی اصلی است که اخیراً بخشی از آن آسفالت شده است و وجود این جاده باعث بروز صدمات و دخالتهای بی‌رویه‌ی مراجعه‌کنندگان به روستا و زمینهای کشاورزی گردیده و موجبات نارضایتی ساکنین را فراهم نموده است. حمام نیز در زیر این جاده قرار گرفته و تردد بیش از اندازه خودرو در این مسیر، باعث تخریب این بنای تاریخی خواهد گردید.دیگر معابر روستا در طبقات مختلف تپه قرار گرفته و با خشکه‌چین کردن سنگها، مرز آنها مشخص شده است. برخی از این معابر به حدی باریک است که عرض آنها فقط برای ردشدن یک نفر کفایت می‌کند.

مالکیت در میمند

در حال حاضر مالکیت روستا به صورت جزئی، در اختیار خود اهالی بوده و هر یک اختیار املاک و دارائی خود را دارند؛ اما در حالت کلی، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، از طریق پایگاه مستقر در روستا، نظارت بر تمامی امور مجموعه را بر عهده دارد. به بیانی روشن‌تر،بناهای اقامتی، آسیاب‌ها، قنات‌ها و باغات دارای مالک خصوصی‌اند؛ اما دژها، اشکفت‌ها، سنگ‌نگاره‌ها و مراتع مالک خصوصی نداشته و در محدوده نظارت و حفاظت سازمان‌های دولتی‌اند. ارگان‌هایی که به صور گوناگون بر منظومه نظارت دارند عبارتند از: اداره منابع طبیعی و محیط زیست، نیروی انتظامی، استانداری و فرمانداری، راه و ترابری، آب و فاضلاب، برق، آموزش و پرورش، بهداشت و درمان، مخابرات و … .

چگونگی ساخت اغل ها و خانه های ایلیاتی میمند

ابتدا از روی زمین دیواری سنگی بدون ملات به ارتفاع ۱۰۰ ـ ۷۰ سانتی متر بنا می کنند. سپس ته چوبها که معمولا این چوبها تنه و شاخهْ درختانی مثل سنجد، بادام ،بنه و بید می باشند را روی این دیوار سنگی قرار می دهند و از دو طرف دیوار به صورت چفت و بست، سرهای این چوبها را بهم متصل می سازند. و یک شبکه چوبی شبیه داربست انگور بوجود می آورند. روی این چوبها را با بوته های جاز و چمزو می پوشانند و روی این بوته ها یک لایه گل می ریزند. جنس خاک گل بیشتر رسی می باشد. گل را با پشت بیل خوب میکوبند تا سطح آن کاملاً صاف شده و آب باران را به راحتی از روی خود عبور دهد. اسکلت بندی اتاق ها همانند آغل می باشد اما در داخل اتاقها در جایی که لازم بدانند برای استحکام بیشتر ستونهای چوبی قرار می دهند. در سقف این اتاق ها سوراخی به عنوان دودکش وجود دارد که در زیر آن دودکش یا در گوشه أی از اتاق اجاق و به اصطلاح محلی "دیدون" برای پخت و پز درست می کنند. ارتفاع اینگونه اتاق ها از مرکز اتاق به 2 الی ۵/2 متر می رسد. طرز ساخت اتاق ها و آغل از نظر اسکلت بندی و شالوده بسیار شبیه یکدیگر است. با این تفاوت که پلان خانه ها نزدیک به دایره است و یک سر چوبهای تشکیل دهندهْ سازهْ خانه روی  محیط این دایره و سر دیگر آنها معمولاً در یک نقطه به هم میرسد. به همین جهت شکل کلی خانه ها مخروطی به نظر میرسد. چوبی که برای ساخت آغل به کار می رود توسط گله داران بطور جدا گانه فراهم می گردد. یعنی هر یک از گله داران که بخواهند شریک آغل بشوند به سهم خویش مقداری از چوب آغل را فراهم می آورند و در ساخت آغل هم کمک می کنند. هر سال یک بار پشکل گوسفندان را به عنوان کود، که مورد استفاده کشاورزان می باشد، جمع آوری و می فروشند و درآمد حاصل از پول کودهای فروخته شده را به نسبت گوسفندان فی مابین صاحبان آنها تقسیم می گردد. ابعاد آغل بستگی به تعداد گوسفندان دارد و این ابعاد به گونه ای است که تمام گوسفندان را به راحتی در خود جای می دهد و ارتفاع آن به ۵/1 الی 2 متر می رسد. برای ضدعفونی کردن این گونه آغلها از سموم شیمیایی هرگز استفاده نمی شود. بلکه هر گاه در این آغلها یک نوع حشره ای به نام "ریشه" پیدا شود که معمولاً هر سه یا چهار سال یک بار اتفاق می افتد، آغل را خراب می کنند و چوبهای آن را در برابر آفتاب گرم تابستان قرار داده و بدین وسیله آغل را ضد عفونی می کنند. بعد از اینکه چند روزی چوبها در مقابل آفتاب ماند دوباره همان چوبها را در ساخت آغل جدید که در جای اول یا جای دیگر بنا می شود بکار می برند. این کار در تابستان انجام می گیرد. زیرا در این فصل از سال از آغل ها هیچگونه استفاده أی نمی شود. جهت گیری فضاها در مجموعهْ آغل معمولاً به سمت شرق میباشد. زیرا باد غالب در این منطقه در فصل بهار از غرب به شرق است. سرعت این باد نسبتاً زیاد بوده و به همراه خود گرد و خاک زیادی دارد. بنابراین فضاها چه از نظر فرم و چه از نظر جهت گیری طوری ساخته شده اند که باد مزاحم کمترین تاْثیر را روی آنها داشته باشد. در جلوی خانه ها ی چوبی پوشیده با گلِ مخروطی شکل، با برافراشتن چوبهایی به شکل داربست و پوشاندن آنها با شاخ و برگ درختان و بوته های بیابانی از جمله: اِسکَنبیل، جاز، تِرقو، چِمزو و... ، کپر یا سایه بان هایی ایجاد میکنند که عبور باد غالب بهاری از روی آنها محیطی خنک در زیر آنها ایجاد میکند. این کپرها همچنین به عنوان فیلتر هایی که مانع از ورود گردو خاک به داخل اتاقهای مخروطی شکل میشوند کاربرد دارند. برخی از ایلیاتها به جای کپر در جلوی خانه های خود چادری از جنس موی بز یا پشم گوسفند که خود نیز آنرا بافته اند و اخیراً چادرهای برزنتی که از شهر خریداری میکنند، بر افراشته میکنند. تا ضمن اینکه مانعی برای ورود گرد و خاک به داخل اتاقها ایجاد کرده و از سایهْ دلپذیر آن استفاده میکنند. در مواقعی که باران هم میبارد نیز بتوانند از فضای نیمه باز بیرون اتاقها استفاده کنند. شکل این چادرها مانند سوله است که بر روی پایه هایی چوبی قرار داده شده در وسط و کناره های آن استوار میشوند و از اطراف به وسیلهْ میخهای فلزی بزرگ بنام "میخ طویله"به زمین محکم می گردند.  

قله ی تیر خورین میمند

قله کوه خورین، به شکل برآمدگی‌ایست که اهالی آنرا تیر می‌نامند و با ارتفاع ۳۰۰۰ متر از سطح دریا، بلندترین قله منطقه است و از دور کمی به شکل کلاه نمدی و شاخصی برای یافتن مکان میمند از چند ده کیلومتری است. این قله برف‌گیر، که دور‌نمای زیبای آن، مشرف بر میمند، همواره خودنمایی می‌نماید، از نزدیک مجموعه‌ای شگفت‌انگیز از خلل ‌و فرج و حفره‌های کوچک و بزرگ صخره‌های آتشفشانی را با رنگ‌های خیره کننده طیف سیاه، قهوه‌ای، سرخ، نارنجی و زرد را به نمایش می‌گذارد. فاصله آن از میمند حدود ۵کیلومتر است

مراسم تدفین مردگان میمند

هنگامی که یکی از اهالی دار فانی را وداع میگوید یک نفر به پشت بام رفته و با فریاد بلند اهالی را از موضوع با خبر میکند  که به این عمل( مرغی بون یا مقری بوم) گفته می شود . در این لحظه اهالی جهت عرض تسلیت و تدفین متوفی به طرف خانهْ صاحب عزا می روند. صاحب عزا دو الی سه دکمه از بالای پیراهن خود را  باز کرده و تا 7 روز به همین طریق سینه چاک است. میت را پس از طی اعمال واجب اعم از: غسل، کفن، تشییع، نماز میت و …  به خاک می سپارند و همگی به طرف خانه صاحب عزا حرکت کرده و برای او صبر آرزو میکنند و گاهی قهوه أی مینوشند یا سیگار میکشند و یا چپقی چاق میکنند تا به اصطلاح دهنی تلخ کرده باشند. هنگام خداحافظی از صاحب عزا جملاتی از قبیل: غم آخرتان باشد، تسلیت عرض میکنم ، خدا صبرتان دهد  را میگویند. صاحب عزا چند قاری قرآن را دعوت کرده که در زبان محلی به آنها  ملا می گویند. ملاها موظفند در مدت سه روز در خانه صاحب عزا ( که معمولاً مراسم پرسه در آنجا بر گزار می شود) مانده و قرآن بخوانند. در گذشته ملاها موظف بودند که در این مدت سه روز حتماً قرآن را ختم کنند اما در حال حاضر خود را ملزم به اجرای این امر نمی دانند و فقط سه روز به طور پراکنده قرآن می خوانند. البته در گذشته نه چندان دور ملاها موظف بودند که سه روز را بالای قبر متوفی چادر زده و بصورت شبانه روزی قرآن را ختم کنند. که این رسم هم اکنون بکلی منسوخ شده است. در روز سوم صاحبان عزا مردم را دعوت می کنند و از صبح تا ظهر مانند دو روز قبل مراسم پرسه ادامه پیدا می کند و هنگام ظهر ملاها قرآن خواندن خود را با سوره الرحمن ختم میکنند. سپس به مدعوین نهار داده شده و بعد از ظهر همگی به سر قبر متوفی میروند و فاتحه می خوانند. سخنرانان سخنرانی کرده و مداحان به مداحی می پردازند و مراسم پرسه به پایان می رسد. در گذشته مراسم روز سوم بنام مراسم قبر بندان معروف بوده و پس از پایان مراسم قبر را می بسته اند. در بستن قبر بیشتر از ملاها ( قاریان قرآن ) استفاده می شده است. از روز هفتم به بعد یکی از ریش سفیدهای محل پیش قدم شده و عزاداران را به حمام برده و لباسهایشان را  عوض کرده و آن دگمه هایی را که در روز اول به نشانه عزا باز گذاشته بودند، می بندد . بعد از تقریباً یکسال پرسه أی برای متوفی برگزار می شود که به "آش سال" معروف است این مراسم مانند روز سوم برگزار می شود و در گذشته رسم بوده که در پایان این مراسم تخته سنگی را که بر روی آن نام متوفی و حتی اجداد او حک شده بوده بالای قبرش می گذاشته اند. خطی که بر روی سنگ قبر کنده می شده توسط خود اهالی و بوسیله فلز مخصوص و تیشه منقوش می شده است .

توضیحاتی درباره بزرگترین شاهکار در دل کوه

روستای میمند در جنوب شرقی ایران، از توابع بخش مرکزی شهر بابک در استان کرمان است که بین شهرهای یزد، کرمان و شیراز قرار دارد. عده ای معتقدند، میمند از دو واژه "می" به معنای شراب و "مند" به معنای مست و مستی می باشد. مردان این نواحی "می" می نوشیدند و این حفره ها را در اثر مستی می کنده اند. عده ای دیگر عقیده دارند واژه میمند مأخذ از میمنت و مبارکی است. عده ای نیز به این باورند که مردمان این نواحی از میمند فارس مهاجرت کرده اند و چون در این ناحیه اقامت گزیده اند، آن را میمند نام نهاده اند. اما عمده ترین باور در زمینه وجه تسمیه میمند، تولید عرقیجات در این روستا می باشد. روستای میمند تنها روستای تاریخی در جهان است که هنوز روابط سنتی زندگی در آن جریان دارد و می توان نشانه زندگی انسان و طبیعت در هزاره دوم میالدی را بخوبی در آن دید. این روستا "هفتمین منظر زندگی"، طبیعی و تاریخی جهان است که جایزه مرکوری را دریافت کرده است. جایزه ملینا مرکوری جایزه ای است که از سوی دولت یونان و با همکاری مجامع فرهنگی – بین المللی مانند یونسکو و ایکوموس )شورای حفاظت از بناها و محوطه های تاریخی( به آثاری اهدا می شود که دارای شرایط و ضوابط فرهنگی ، طبیعی و تاریخی منحصر به فرد باشد. معماری این روستا یک پارچه و استثنایی است که موجب اختالف این روستا با روستاهای دیگر شده است. ساختمان و خانه های میمند از عجایب روی زمین است و شاید به جز "با میان" جای دیگر نتوان یافت که چنین معماری داشته باشد. فضاهای احداثی تنها کالبد درونی دارند و کالبد بیرونی همان طبیعت است که ً دستکاری نشده است. این روستا در سطح شیبدار و در طبقات مختلف )دو تا پنج طبقه( بریدگیها تقریبا به صورت شکافهای افقی به وجود آمده است. طول این بریدگی ها حدود شش تا نه متر است، در فرهنگ مردم میمند، به این مسیرهای افقی که در سطح شیبدار تپه های به عمق رفته و در انتها به منازل غار مانند مسکونی ختم می شود کیچه )کوچه( )Kiche( اطلاق می گرد. 

کیچه ها در انتها به ارتفاع مورد نظر برای کندن خانه می رسد و انتهای کیچه به فضایی ایوان مانند به نام داالن ختم می شود ، این فضا مهم ترین عنصر مکانی است، زیرا اغلب امور روزمره خانواده در آن صورت می گیرد. در اطراف هر کدام از این داالن ها بین یک تا پنج طبقه خانه صخره ای وجود دارد. خانه های مسکونی در پنج طبقه و به شکل پلکانی و یک در میان روی هم قرار دارد ، به نحوی که هیچ کدام از آنها با یکدیگر برخورد ندارند ، حدود 406 کیچه بزرگ و کوچک در میمند وجود دارد و تعداد اطاق ها 2560 عدد می باشد. درهای ورودی از چوب ساخته شده و به داخل اتاق ها باز می شوند. در کنار در ورودی و داخل دیوار ایوان ها روزنه ای به وجود آورده اند که از طریق آن و به وسیله ابزاری به نام "کلیدون" در قفل و باز می شود. ورودی خانه ها از سطح کیچه حدود 15 تا 20 سانتی متر باالتر است، این ارتفاع مانع ورود آب و خاک به درون خانه می شود. اندازه و تعداد اتاق ها متفاوت است ، در اتاق ، اجاق که در زبان محلی به آن "دیدون" )didon( می گویند، وجود دارد . که با سوزاندن هیزم در اجاق ها برای تهیه غذا در درون اتاق ها طی سالیان متمادی موجب سیاهی رنگ سقف و بدنۀ اتاق ها شده و باعث گردیده تا بدنه داخل اتاق ها ایزوالسیون شده و باعث عمر بیشتر اتاق ها شود. امروزه، چون میزان استفاده از این اجاق ها کم تر شده و آتش افروخته نمی شود، باعث شده تا خاک سقف ها به آهستگی ریزش پیدا کند. اندازه این اتاق ها از نظر هندسی منظم نیستند، ً از نمد ، گلیم یا قالیچه به کف پوش این اتاق ها اکثرا اندازه های متفاوت است.

 در میمند عالوه بر خانه های صخره ای ، حمام ، مدرسه ، مسجد ، حسینیه ، آتشکده و آسیاب آبی نیز وجود داشته است. حمام میمند، مانند خانه های آن در دل سنگ براساس اصول فنی و مهندسی ساخته شده و یکی از عجایب این روستا است . این حمام مانند حمام های سنتی دارای رختکن با حوضی در وسط سه سکو در اطراف، که از طریق درب و صحن به حمام وصل می شود، خزینه و ... است. از نکات عجیب در این حمام آن است که سوراخی در باالی صحن و رختکن می باشد که سنگی مرمر بر روی آن گذاشته اند. این سنگ به طرز عجیبی نور را در حمام منعکس می کند و در واقع منبع نور حمام است. عالوه بر این، دیگر منابع روشنایی حمام عبارت اند از: روغن گیاهی بنام "کن تون" یا کنده خشک پوسیده ای که کم تر دود می کند ، ریشه گیاهی به نام "جال" که نوعی خار بوده و از آن کتیرا به عمل می آورند و همین طور "چراغ موشی". هم اکنون این حمام برق کشی شده است. در ضمن این حمام بر اساس اصول فنی و مهندسی ساخته شده است. مدرسه قدیم روستا به همان شیوه و طرح واحدهای مسکونی ساخته شده است با این تفاوت که عرض و عمق کیچه و مسیر ورود آن بیشتر از واحدهای مسکونی است. به طور کلی هر چه از ابتدای کیچه به عمق آن می رویم، ابعاد کالس ها گسترده تر می شود و این به دلیل افزایش ضخامت است ، طول کیچه مدرسه که در کوه کنده شده ، حدود 18 متر، عرض آن از ابتدا تا انتها بین 1/5 الی 6 متر متغیر است و ارتفاع آن به 3/5 متر می رسد. این مدرسه دارای 5 اتاق است که از آنها به عنوان کالس و دفتر استفاده می شود. در جلوی کیچه مدرسه حیاط بزرگی قرار دارد که با سنگ خشک چین محصور شده است و درون آن درختی به نام "تایی" وجود دارد. )درخت تایی از نظر مردم روستا درخت مقدسی است، در مقابل کم آبی مقاوم و اهالی از سایه آن استفاده می کنند.

مسجد میمند با مساحت حدود 120 مترمربع با سه ستون از کمر )کوه( تراشیده شده که بخش زنانه و مردانه آن با پرده ای مجزا می شود. محراب مسجد در سنگ کنده شده و ارتفاع آن درحدود 1 متر است. حجاران میمندی که آثار و نشانه های تیشه آنها بر در و دیوارها و سقف مسجد هنوز به خوبی نمایان است ، طاقچه ها ، محراب و منبر سنگی ایجاد کرده اند ، عالوه بر این در طرفین ورودی مسجد ، در بدنه دیوار، طاقچه های مخصوص قرار دادن کفش نیز ایجاد کرده اند ، کف مسجد فاقد سنگفرش و یا هر پوشش ساختمانی بوده و با قالیهای دستباف میمندی ، کف سنگی آن فرش شده است ، این مسجد هیچ گونه منفذی برای نورگیری ندارد و نور آن از طریق در ورودی مسجد تأمین می شود. بنای این مسجد با توجه به اسناد موجود به سال 1240 هجری قمری برمی گردد. حسینیه میمند، از بهم پیوستن چند کیچه با سه در ورودی وصفه های آجری در میدان وسیعی در وسط روستا قرار گرفته است. بخشی از دیوارهای مشترک بین اتاق ها را حذف کرده اند و فضایی بزرگ به وجود آورده اند ، البته سقف را با ستون هایی نگه داشته اند. منبری تراشیده از کمر )کوه( کنار یکی از ستون ها وجود داشته که به دلیل کمبود جا آن را از بین برده اند و امروز منبر حسینیه از جنس چوب است. کیچه دوبندی، یکی از کیچه های دیدنی میمند است. برخی کارشناسان باستان شناسی به علت وجود آتشدان هایی بزرگ، آن را آتشکده نامیده اند ، عده ای هم معتقدند در ابتدا اینجا محل عبادت مهرپرستان بوده و بعد از منسوخ شدن آیین مهرپرستی و رواج دین زرتشت، از آن به عنوان آتشکده استفاده می شده است. که موزه مردم شناسی از سال 1382 در این آتشکده راه اندازی شده است. امکانات گردشگری ً در این روستا از نظر خدمات رفاهی و گردشگری، مهمانسرای سنتی در محیطی به قدمت تاریخ و به شیوه کامال سنتی و برگرفته از طبیعت و معماری تاریخی روستا برای اقامت گردشگران داخلی و خارجی مهیا می باشد که با کمک سازمان میراث فرهنگی میمند فضاهای مسکونی متروکه با توافق صاحبان این واحدها، امکاناتی برای گردشگران مهیا شده است. ً رستوران سنتی )سفره سرای سنتی( به شیوه کامال سنتی و برگرفته از طبیعت و معماری تاریخی روستا و میزهای آن از سنگ با پایه چوبی ساخته شده که با غذاهای بومی و سنتی از میهمانان پذیرایی می شود. انواع شیرینی ، کلوچه، حلوای مخصوص میمند و صنایع دستی شامل فرش، جاجیم، گلیم، نمد و سبدهای بافته شده از چوب درخت بادام وحشی سوغات میمند است. 

نمایی از کوچ نشینان میمند

ثبت جهانی روستای میمند شهر بابک

نمایی از ثبت جهانی شوش و میمند

میمند وشوش دو میراث گرانبهای جهان

مروری بر ثبت جهانی میمند

نمایی خانه های زیبای صخره ای میمند

فیلمی از مسجد میمند