ارایه تلمیح

تلمیح (اشاره): هر گاه در نوشته یا شعر به آیه یا حدیث یا داستان های عاشقانه، عارفانه، تاریخی، اساطیری و... اشاره شود، آرایه ی تلمیح پدید می آید.

مثال:

 «خوردست خدا ز روی تعظیم                             سوگند به روی همچو ماهت»

 اشاره به آیه ی «لَعَمرُک اِنَّهم لَفی سَکرتِهِم یَعمَهون»: به جان تو سوگند که آنان در مستی خود سرگردان اند.

(سوره ی حجر-آیه ی 72) 

 «نی حدیث راه پر خون می کند                         قصّه های عشق مجنون می کند»

اشاره به داستان عاشقانه ی لیلی و مجنون

 «نه خدا توانمش خواند نه بشر توانمش گفت       متحیّرم چه نامم شَه ملک لافَتی را»

 اشاره به حدیث معروف «لافتی الّا علی لا سیف الّا ذوالفقار»: جوان مردی چون علی و شمشیری چون ذوالفقار نیست.

 «یوسف صدیق (ع) در خشک سالی مصر سیر نخوردی تا گرسنگان فرامُش نکند.

اشاره به یک ماجرای تاریخی (داستان حضرت یوسف و خشک سالی مصر) 

  تست15: در همه ی گزینه ها، به جز... آرایه ی تلمیح وجود دارد؟

 1)هر کسی کو دور ماند از اصل خویش                   باز جوید روزگار وصل خویش

 2)الا یا ایها الساقی ادر کاسا و ناولها                     که عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکل ها

 3)به جز از علی که گوید به پسر که قاتل من           چو اسیر توست اکنون به اسیر کن مدارا

 4)الا ای یوسف مصری که کردت سلطنت مغرور        پدر را باز جو آخر کجا شد مهر فرزندی  

پاسخ: گزینه ی2

گاهی واژه هایی که آرایه ی تلمیح را به وجود می آورند، مراعات نظیر هم هستند؛ مانند: دو واژه ی «اسکندر» و «دارا» در بیت زیر:  «آیینه ی سکندر جام می است بنگر                      تا بر تو عرضه دارد احوال مُلک دارا» اشاره به واقعه ی تاریخی اسکندر و دارا (داریوش). همچنین واژه ی «اسکندر» واژه ی داریوش را به یاد می آورد.

?  نکته 24 مهم

گاهی یک واژه یا دو واژه یک یا چند آرایه را با هم می پذیرند. برای اثبات این گفته به بیت بالا دقت کنید: ترکیب «جام می» مشبه است و «آیینه ی سکندر» مشبه به، علاوه بر این، «جام می» استعاره از «قلب انسان عارف» هم است قبلا هم گفتیم که در بین واژه های «آیینه ی سکندر» و «دارا» آرایه های تلمیح و مراعات نظیر برقرار است. حال خودتان قضاوت کنید که واژه های «آیینه سکندر» ، «جام می» و «دارا» چند آرایه ی مختلفی را پذیرفته اند!

?  نکته 25 خیلی مهم