اشکانیان

اشکانیان که بودند ؟

اشکانیان بر آ مده از قومی سکایی به نام پرنی بودند.پرنی ها بنا بر گزارش استرابون یکی از قومهای شرقی سکایی و یکی از قبیله های مهم اتحادیه داهه بودند که در دشت میان گرگان و کرانه های تجن جنوبی در پارت شمالی سکونت داشتند که امروزه محل سکونت ترکمنهای آخال است.نخستین بار نام داهه را در سنگ نبشته خشیارشا در تخت جمشید میبینیم.آنها احتمالا در زمان خشیارشا به تابعیت ایران در آمدند. ودر سال 250 پ م با گزیدن ارشک به فرماندهی خود اعلام استقلال کردند و پایه گذار طولانی ترین دوره حکومت ایرانی در ایران شدندو به فرمانروایی سلوکیان که شدیدا کمر به یونانی کردن ایران بسته بودند پایان دادند.پرنی ها نیز مانند دیگر قومهای سکایی مردمی چادر نشین ،سلحشور،تیرانداز وناآرام بودند که مرگ طبیعی را برای خود شرم میدانستند.به گزارش استرابون این قوم در شمال شرقی ایران میزیستندوهمواره مزاحم همسایگان خود هیرکانیان و پارتها بودند.در سال 250پ م ناگهان به سرداری ارشک از سرزمین امروزی ترکمنستان به جنوب سرازیر شدند و به جلگه های حاصلخیر اترک حمله کردند.اشک در شهر آساک در نزدیکی قوچان به عنوان پادشاه برگزیده شد. جالب توجه اینکه اشک و تیرداد با 5تن از یاران خود هسته قیام را تشکیل میدهند مانندداریوش هخامنشی که با 6یار خود بر علیه گئومات شورید.اشک باسلوکوس دوم مبارزه کرد و او را واردار کرد که اشکانیان را به رسمیت بشناسد. پس از این اشکانیان بر سلوکیان غلبه کردند آنها را از تاریخ سیاسی ایران حذف کردند

سنت گزیدن نام اشک یکی از شاخصهای شاهان اشکانی است که همگی به آن میبالیدند. اشکهای اشکانی پیش از اینکه به شاهی برسند توسط مجلس مهستان تایید میشدند.این مجلس به گزارش تاسیتوس متشکل از 300 مرد برگزیده بود.شاهان اشکانی حاکم مطلق نبودند هر کدام از آنها که به نظر مجلس مهستان دارای مشکلی بودند ،توسط همین مجلس عزل می شدند. البته در همه دوره های سلطنت این خاندان قدرت مهستان یکسان نبوده است. شاید به دلیل ترس از مجلس مهستان است که میتوان گفت نقش دیکتاتوری در خاندان اشکانی در میان همه خاندانهایی که بر ایران فرمان رانده اند کمرنگتر است. سنت برادر کشی در میان شاهان اشکانی رواج داشت.تنها فرهاد چهارم 39 نفر از برادران خود را کشت. شاهان اشکانی با اینکه سلوکیان را شکست دادند و ایران را به شیوه های ایرانی اداره میکردند گاهی خود را یونان دوست مینامیدند، از زبان یونانی استفاده میکردند و گهگاه به خود القابی یونانی میدادند.در شهرهای اشکانی شورای شهر وجود داشت.ناظر شاه، فرمانده سپاه ،خزانه دار از دیگر مسئولین شهرها بودند .شاه مستقیما آنها را انتخاب نمی کرد بلکه آنها را تایید میکرد

خاندان ها

از خاندانهای بزرگ این دوره میتوان به خاندان سورن در سیستان،خاندان کارن در نهاوند،خاندان مهران در ری،خاندان اسپهبد در هیرکانی و خاندان زک در آتروپاتن اشاره کرد.طبقه وزورکان-بزرگان- مهمترین مقامهای کشوری لشکری را در اختیار داشتند.اشکانیان در پارس و چند شاهک نشین دیگر هرگز نتوانستند جای پای محکمی داشته باشند.

تقسیم بندی جغرافیایی

تقسیم بندی جغرافیایی اشکانیان به رغم تکه تکه شدن برخی از ایالات در مجموع با تقسیم بندی کشوربه شش ایالت در زمان سلوکیان مطابقت می کند. ظاهرا بخش علیای امپراتوری اشکانی، متصرفات نخستین پارت ها را شامل می شود و بخش سفلا را در غرب ایران، متصرفات مهرداد . در طول 470 سال حکومت اشکانیان مرزهای کشور تقریبا ثابت بوده است و اگر چند باری هم به تیسفون حمله شده است دیری نگذشته است که مهاجمان عقب نشینی کرده اند.پلینی در تاریخ طبیعی خود بخش سفلای حکومت اشکانی را به 7 قسمت تقسیم کرده است: 1-بین النهرین و بابل 2-آپولونیاتیس در سوریه 3-خالونیتیس که احتمالا اربیل باشد و4-کارینا که احتمالا کرند باشد 5-کامبادنه پیرامون کرمان 6-ماد علیا 7-ماد سفلا . او همچنین بخش علیای حکومت اشکانی را به یازده قسمت تقسیم کرده است که شامل1-خورنه 2-قومس 3-گرگان 4-استان شامل شیروان،بجنوردوقوچان5-پارت که با آن آشنا هستیم 6-اپارتیکنه پیرامون ابیورد 7-مرگیان یا مرو 8-اریا یا هرات 9-اناویا در جنوب هرات 10-سکستان و11-هندوستان سفید یا رخج
این جغرافی دان رومی از شاهک نشین هایی نام میبرد که تابع اشکانیان هستند مانند پارس، الیمایی،مسنه،هتره ،اوسروئنه، آدیابنه ،آتروپاتن و هیرکانی 
در سنگ نبشته بزرگ شاپور دوم ساسانی در کعبه زرتشت که از استانهای زمان اشکانیان یاد میکند به نامهای دیگری بر می خوریم.سگان در کرانه دریای سیاه،ویروزان در شرق سگان،آرمن یا ارمنستان، بلاسگان در غرب دریای خزر، گلان یا گیلان ،کرمان، مکران، تورگیستان ، هند، سکستان، مرو و خوارزم. اینها مراکزی هستند که تحت فرمان اشکانیان بوده و در فهرست پلینی قرار ندارند 
تیسفون پایتخت زمستانی وهمدان پایتخت تابستانی اشکانیان بوده است.از جمله شهرهای آن دوره ،میتوان به شهرصد دروازه پیرامون دامغان و خبوشان پیرامون قوچان و نیز شهرهای درگز و عشق آباد امروزی اشاره کرد